August 2018: Major Challenges for Iran, Pouya Azadi (Stanford Iran2040 Project).
طرح ملی سازگاری با کم آبی در ایران
پویا آزادی
در این جلسه دكتر پويا آزادي، مدير پروژه ايران٢٠٤٠ در دانشگاه استنفورد، سخنران جلسه حلقه ايران بود. در اين جلسه كه در دانشگاه هاروارد و با حضور عده اي از علاقه مندان به مباحث توسعه در ايران برگزار شد، دكتر آزادي به ارائه يافته هاي اخير گروه تحقيقاتي خود در زمينه تحليل بحران آب در ايران و پيشنهاد يك طرح سازگاري ملي در جهت كنترل اين بحران پرداخت.
وي در ابتدا پس از اشاره به شواهد بحران آب در ايران شامل خشكي رودخانه ها و درياچه ها و بروز تعارضهاي اجتماعي و منطقه اي، اين مسأله را با تقریب از نوع "جمع صفر" توصيف كرد كه در آن بالا بردن سهم و بهره مندي هر منطقه/كاربرد لاجرم به عدم برخورداري منطقه/كاربرد ديگر مي انجامد. دكتر آزادي علل اين بحران را افزايش جمعيت، افزايش در آمد سرانه، سياست غلط خودكفايي غذايي، مديريت ضعيف منابع آب، و تغييرات اقلیم برشمرد. اما راه حل هاي غلبه بر اين بحران عبارتند از كاهش و قانونمندي مصرف، افزايش بهره وري آبي و استفاده دوباره از آبهاي هدر شده كه از اين ميان كاهش مصرف اهميت بيشتري دارد.
مدير پروژه ايران ٢٠٤٠ در ادامه با ذكر اين مطلب كه خود كفايي غذايي لزوما معادل امنيت غذايي نيست، به بررسي امكانات سرزمين ايران در زمينه آب و خاك در جهت برآورده كردن تقاضا براي مواد غذايي پرداخت. از جنبه توليد، كل متوسط ظرفيت توليد آب تجديد پذير در ايران ۸۹ ميليارد متر مكعب است که از این میزان چهل درصد را میتوان حق‌آبه نرمال محیط زیست در نظر گرفت، حال آنكه مصرف کنونی آب در ایران بالغ بر ۹۵ میلبارد متر مکعب در سال است. همچنين آمار مربوط به بارندگي، كاهش بارش در نواحي مركزي و شمال غربي را نشان مي دهد. در حالي كه آمار مربوط به زمينهاي در حال كشت حاكي از اين واقعيت است كه اكثر ظرفيتهاي قابل كشت تا كنون مورد بهره برداري قرار گرفته، تحقيقات اين گروه بر كيفيت خاك در ايران نشان مي دهد كه كمتر از ٤ درصد از زمين ايران براي كشاورزي مطلوب محسوب مي شود و بيش از ٥٠ درصد از زمينهاي زير كشت در رده ضعيف، بسيار ضعيف و نامطلوب براي كشاورزي قرار مي گيرند. علاوه بر اين، چشم انداز استفاده از تكنولوژي در ارتقاء تکنولوژی آبياري و احداث گلخانه و زهکش، تنها ذخيره كمتر از ٧ ميليارد متر مكعب آب را پيش بيني مي كند كه توانایی کاهش مصرف در حد قابل نیاز را نخواهد داشت. از سوي ديگر بررسي هاي آماري گروه تحقيقاتي ايران ٢٠٤٠ بر روند رو به رشد مصرف مواد غذايي در ايران نشان مي دهد كه افزايش در آمد سرانه تاثير مستقيم و قابل قیاس با افزایش جمعيت بر افزايش مصرف مواد غذایی داشته است.
بنابر اين مقدمات و بررسي ها، هر طرح سازگاري ملي براي مهار بحران آب در ايران بايد قادر باشد به سؤالات مربوط به ميزان كاهش مصرف آب كشاورزي، نقش آبياري ديم، اثر تكنولوژي، تاثير متقابل بر نواحي مختلف و امنيت غذايي و وضعيت روستاييان پاسخ مناسبي داشته باشد. طرحي كه اين پژوهش، كه توسط پويا آزادي و محسن مسگران انجام شده، پيشنهاد مي كند، با در نظر گرفتن سال ٢٠٢٥ به عنوان سال هدف اوليه اين طرح، مبتني است بر عدم ادامه كشاورزي آبی در زمينهاي نامناسب و تبدیل انها به کشت ديم، و نهايتا وارد كردن مابقی محصولات غذايي مورد نياز از خارج از كشور است. اين تحقيق نشان مي دهد كه كل هزينه اين واردات تا سال ٢٠٢٥، حداكثر ٢٥ ميليارد دلار معادل حد اكثر ٥/٥ درصد در آمد ناخالص ملي و يا سالانه ٣٠٠ دلار براي هر ايراني است. اين امر بدون شك مناطق روستايي زيادي را تحت تأثير جدي قرار خواهد داد ولي با اين حال اين ميزان واردات با توجه به ميزان سرانه آبهاي تجديد پذير رقم قابل قبولي براي ايران در مقايسه با ساير كشورهاست با اين توضيح كه كشورهاي توسعه يافته زيادي هم نيازهاي غذايي خود را وارد مي كنند. دكتر آزادي ارائه خود را بدين ترتيب جمع بندي كرد كه تا زماني كه آب در ايران هست، ميل به مصرف آن نيز وجود دارد مگر آنكه دولت استفاده از آنرا محدود كند؛ وگرنه استفاده از تكنولوژيها، برعكس مصرف را بالا مي برد و كمك شايان توجهي نيز نمي كند. راه حل واردات نيازهاي غذايي، به نظر عملي، و تا حدود زيادي اجتناب ناپذير مي آيد.
در ادامه جلسه، به مدت حدود يك ساعت پرسش و پاسخ برگزار شد و حاضرين سؤالات و نقطه نظرات خود را بيان كردند. در اين ميان چند تن از حضار در مورد تغيير كاربري زمينهاي كشاورزي و اثر مهاجرت روستاييان به شهرها پرسيدند كه سخنران در صورت ایجاد ظرفیت پذیرش در شهرها لزوما مهاجرت به شهرها را پديده منفي اي تلقي نكرد. همينطور در مورد منابع تحقيق در ايران و ميزان قابل اعتماد بودن آمار پرسيده شد. پاسخ دكتر آزادي اين بود كه با وجود كمبود تحقيقات داده هاي داخل ايران معمولا قابل استناد است؛ تنها مشكل فرمت ذخيره داده ها و پراكندگي آنهاست. سؤال ديگر در مورد اهميت استراتژيك خودكفايي غذايي با وجود تهديدهاي خارجي عليه ايران بود و سخنران با اين پاسخ جلسه را به پايان برد كه بدون شك واردات و تبادل اقتصادي در شرايطي ممكن است كه روابط سياسي ايران با ساير كشورها عادي و بدون تنش باشد.
برای اطلاعات بیشتر در این باره به مقاله منتشر شده توسط پویا آزادی و محسن مسگران مراجعه کنید.
