"هنر بخشش" و قانون مجازات اسلامی در ایران
آرزو اصانلو
مرکز خاورمیانه، دانشگاه واشینگتون (سیاتل)
میلاد ادبایی مرکز مطالعات ایران، دانشگاه پرینستون
چکیده:
دستگاه عدالت کیفری در ایران، بر اساس قانون و مذهب، به خانواده های قربانیان اجازه می دهد که از مجازات مجرمین، حتی در موارد قتل عمد، گذشت کنند. در این جلسه، آرزو اصانلو به بررسی صنایعی می پردازد که در اطراف "کار بخشش" بر اساس این قوانین پدیدار شده اند، و هدف آن ها قانع کردن خانواده های قربانیان به بخشیدن و نجات جان یک مجرم است. با الهام از هنر، شعر، ایمان، منطق و رسوم فرهنگی، بازیگران اجتماعی متنوعی که این صنعت را تشکیل داده اند در پی آن هستند که شرایط اجتماعی کلی را تغییر داده و از پایین به بالا جامعه ای "دلسوزتر" ایجاد کنند. دکتر آرزو اصانلو در ابتدا به شرح خلاصه ای از تحقیقات خود در این زمینه پرداخته و در ادامه به گفتگو با دکتر میلاد ادبایی نشست. در این گفتگو به اهمیت پایه ای مطالعات مردم شناسانه و ethnographic پرداخته شد واینکه زبان (انگلیسی، فارسی و غیره) چه نقشی در تولید و انتقال دانش ایفا می کند.
ویدیوی کامل جلسه:
گزارش:
دکتر اصانلو، حقوقدان و مردم شناس، در ابتدا به تشریح نحوه آشنایی خود با فرهنگ بخشش و رابطه آن با دستگاه قضایی ایران پرداخت، که بستری برای نوشتن کتاب "کار بخشش" بوده است. در دسامبر 1999، آرزو برای تحقیق بر روی حقوق زنان به تهران سفر می کند. او تعریف می کند که در یک روز برفی وقتی در سطح شهر تردد می کرده و با مردم هم کلام شده، متوجه شده که همه جا پر است از حرف هایی در رابطه با یک حادثه قتل. ظاهراً این حادثه مربوط به قتل یک جوان بسیجی توسط یک جوان دیگر بنام امین مقدم (احتمالاً زیر 18 سال) بوده که توسط او مورد بازخواست قرار گرفته بوده است. این شخص پس از مدتی به جرم قتل عمد محکوم به قصاص می شود. در اینجا، خانواده مقتول باید تصمیم می گرفتند که این شخص قصاص شود یا خیر. برای دکتر اصانلو بعنوان یک حقوقدان که در آمریکا بزرگ شده و تحصیل کرده است این موضوع بطور خاص جالب بود، چرا که در آمریکا چنین امکانی برای خانواده های بزه دیده وجود ندارد. به هر حال، در این مورد خانواده مقتول در ابتدا از قصاص گذشت نمی کنند و پس از مدتی این جوان تا پای چوبه دار می رود. در زمان اعدام و در حضور هزاران نفر وقتی که این شخص با شیون و زاری طلب بخشش می کرده، نهایتاً اولیای دم او را می بخشند و از قصاص جلوگیری می کنند.
این تجربه باعث شد که دکتر اصانلو پروژه ای برای مطالعه "کار بخشش" در ایران آغاز کند که حدود 10 سال به طول انجامید، و همزمان با تکمیل و قطعی شدن قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی در ایران بود. در طی این سالیان پس از انقلاب و بازگشت قصاص به قانون، در قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی همزمان بخش قابل توجهی به "گذشت" اختصاص داده شد. ظاهراً گذشت و بخشش در اثر آیات قرآنی به قانون اضافه شد که قصاص را جایز شمرده، اما بخشش را بهتر دانسته اند. این خود در ذات تضادی ایجاد کرده است که تصمیم گیری در موارد پیچیده را مشکل می کند.
از جهت دیگر، وقتی که دکتر اصانلو از بعضی از قضات پرسید که انگیزه شما از این کار چیست، آن ها گفتند که "ما مسئولیت قانونی و دینی داریم" که این خانواده ها را به صلح برسانیم تا قتل جدیدی رخ ندهد. این خود نشان می داد که قضات دین و قانون را یکی نمی بینند، یا به عبارت دیگر دین را برای دادرسی کافی نمی بینند، و در تلاش برای ادغام این دو هستند. از این رو بود که آرزو بخشی از کتاب "کار بخشش" را به ابعاد قانونی و بخش قابل توجهی از آن را به ابعاد مذهبی این موضوع اختصاص داد. در این راستا، او به مصاحبه با شخصیت های مختلف از جمله چهره های مطرح و بخصوص مددکارانی پرداخت که در زمینه "هنر بخشش" فعال هستند و در سطح جامعه فعالیت می کنند. او می خواست بداند که روش این مددکاران چیست، چه فکر می کنند و چه چیزهایی را در این مسیر تجربه می کنند تا شخصی یا خانواده ای را قانع کنند که از "حق" خود بگذرد. او در طی تحقیقات خود دریافت که کار بخشش در ایران به مرور زمان از مسئله قصاص فراتر رفته و تبدیل به یک جنبش اجتماعی بزرگ شده است.
در ادامه دکتر اصانلو به ارائه مثال هایی از تجربیات خود در ایران و همچنین به گفتگو با میلاد ادبایی در رابطه با زمینه مردم شناسی (انسان شناسی)، مطالعات ethnography، اهمیت زبان و همچنین به ادامه بحث درباره موضوع کتاب خود (کار بخشش) پرداخت. برای جزییات بیشتر لطفاً از ویدیوی برنامه استفاده کرده یا به نسخه اصلی کتاب که در بخش مرجع آمده مراجعه کنید.
معرفی سخنرانان:
آرزو اصانلو استاد بخش حقوق، جوامع و عدالت و مدیر مرکز خاورمیانه در دانشگاه واشنگتن در سیاتل است. او یک انسان شناس حقوقی است و پیش از این به عنوان یک وکیل مهاجرت و پناهندگی در واشنگتن دی سی و سانفرانسیسکو مشغول به کار بود. آرزو نویسنده کتاب عمل بخشش: رحم، قانون و حقوق قربانیان در ایران (انتشارات دانشگاه پرینستون، 2020) است که جایزه کتاب هربرت جیکوب را از انجمن حقوق و جامعه بخاطر کاری نوین و متفاوت در پژوهش های حقوقی و اجتماعی دریافت کرد. او همچنین نویسنده کتاب سیاست حقوق زنان در ایران (انتشارات دانشگاه پرینستون، 2009) است که سیاست زدگی مبحث حقوق زنان در ایران را بررسی می کند. علاوه بر تک نگاری هایش، آرزو مقالات متعددی در ژورنال های همتاداوری شده دارد و به جمع آوری کتاب هایی نیز در این زمینه ها پرداخته است. در حال حاضر، دکتر اسانلو بر روی پروژه ای جدید درباره بررسی تأثیر تحریم ها بر ایران کار می کند.
میلاد ادبایی انسان شناس، نظریه پرداز انتقادی، و در حال حاضر پژوهشگر فوق دکترا در مرکز شرمین و بیژن مصور-رحمانی برای مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه پرینستون است. علایق پژوهشی میلاد، با مرکزیت ایران مدرن، شامل بر تاریخ و تاریخ نگاری، مذهب و سیاست، خشونت و سوژه، ترجمه و مهاجرت است. او در حال حاضر مشغول کار بر روی کتابی است که نگاهی تاریخی و مردم شناسانه به ترجمه تفکرات اجتماعی اروپایی در ایران بعد از انقلاب می اندازد. نوشته های دکتر ادبایی در ژورنال های HAU: ژورنال نظریه پردازی میدانی، مطالعات تطبیقی آسیای جنوبی، آفریقا و خاورمیانه، مطالعات تطبیقی اسلامی، مطالعات ایران، Debates do NER و کتاب ویرایش شده انقلاب مشروطه در ایران 1906 و گفتمان های روشنگری (انتشارات دانشگاه شیکاگو، 2016) چاپ شده اند.
مرجع:
Forgiveness Work: Mercy, Law, and Victims' Rights in Iran, Arzoo Osanloo, 2020.